آثار عجم

فرصت‌الدوله شیرازی، بنا به اظهار خود در سال‌های پایانی سلطنت ناصری؛ یعنی در سال ۱۳۰۷ ق دستور نقشه‌برداری و تهیه تصاویر از آثار باستانی و نقش‌های قدیمی و تعیین فاصله مناطق از یکدیگر، آن هم عمدتا در فارس را از مقامات دولتی قاجار دریافت نمود.
بر اساس آنچه از مطالب کتاب مستفاد می‌شود، فرصت‌الدوله در گام نخست شروع به مسافرت و نقشه‌برداری کرد، لیکن زمانی که یادداشت‌های خود را به تهران فرستاد بنا به دلایلی آن یادداشت‌ها از بین رفت، به همین دلیل پس از مدتی، ظاهرا در ۱۳۱۱ ق مجددا اقدام به مسافرت و نگارش در سطحی وسیع‌تر نمود. سختی و صعوبت قضیه و دوباره‌نویسی با توجه به نداشتن و فقدان اولیه، بر اهمیت این کتاب افزود. فرصت در ۱۳۱۴ ق مطالب کتاب خود را به اتمام رساند.
ویژگی‌های برجسته آثار عجم هنگامی آشکارتر می‌گردد که کار فرصت‌الدوله با منابع هم عصر خود نظیر فارسنامه ناصری مقایسه گردد. چنان‌که در کتاب اخیر فقط توضیحی در مورد نقش برجسته‌ها داده شده و به ندرت کتیبه‌ای خوانده شده است. البته نویسنده کتاب، میرزاحسن حسینی فسایی، خود نیز اشاره نموده است که (... ترجمه کتیبه‌ها را با نامه‌ای که به وزیر علوم وقت؛ یعنی علی قلی‌خان مخبرالدوله نوشتم، خواستم، او نیز چون تسلط به زبان آلمانی داشت، از یکی از منابع آلمانی اخذ کرده ترجمه و برای بنده فرستاد...).
تلاش پی‌گیر فرصت در آموختن خطوط باستانی، آنهم در یکصد و چند سال گذشته مایه تحسین است و مدد جستن او از سیاحان و فرستادگان خارجی اعم از، روسی، ایتالیایی، هلندی و آلمانی در فراگیری این خطوط نشان همت والای اوست.